تاثیر نمای ساختمان بر ظاهر آن

نمای ساختمان از اهمیت و جایگاه گزیده تر ایی برخوردار است و از جهات گوناگون می تاب آن را مورد بررسی پیمان داد. در این جا هدف داریم نمای ساختمان را از لحاظ شکل و نما و انرژی بررسی کنیم.

نما از لحاظ شکل و ظاهر در زیبایی یک ساختمان تاثیر دارد و جلوه شهر را زیبا می کند. ظاهر نماها می تواند پیوسته با کاربری آنها بوده و از المان های خاص در طراحی آنها بهره‌گیری شده باشد. نمای یک ساختمان اداری با نمای یک ساختمان مسکونی متفاوت است و در ضمن نمای یک هتل با نمای بیمارستان؛ چرا که با دیدن نمای ساختمان و فضای آن می تواند فهمید که این ساختمان چه نوع کاربری دارد.

بعضی از اشخاص در مشاغل خود برای جلب پروا از لحاظ ظاهری علاوه بر دکوراسیون داخلی، از ایده ایی ویژه در نمای ساختمان خویش استفاده می کنند. این گونه از نما را در رستوران های خاص و چند طبقه می تاب نگریستن کرد.

تاثیر نمای ساختمان بر ظاهر و انرژی

نمای ساختمان و مصرف انرژی رابطه مستقیمی با هم دارند و امروزه تاثیر نمای ساختمان بر برباد دان انرژی مورد پروا پیمان گرفته است. چرا که بیشترین میزان مصرف از کل مصرف انرژی در تقسیم ساختمان است. نوع، اجرا و رنگ نمای ساختمان بر بهینه سازی مصرف انرژی و هزینه های آن بسیار موثر است.

با توجه به شرایط اقلیمی محل زندگی در فصول سرد و گرم سنه و گزینش درست مصالح و رنگ در نما، می توان به چهره چشمگیری هزینه و مصرف انرژی را تفریق داد. به علت اهمیت بحث صرفه جویی انرژی و بهینه سازی آن، درباره نمای ساختمان پژوهش ها و پژوهش های زیادی چهره گرفته است.

در انتخاب نمای ساختمان علاوه بر اینکه به زیبایی آن اهمیت می دهیم ، باید به برباد دان انرژی آن نیز دقت کنیم. همانقدر که گزینش و طراحی نمای ساختمان برای زیبایی نما مهم و حائز اهمیت است، بحث انرژی و اتلاف انرژی در نمای ساختمان مهم است. به راستی اگر کاربری یک ظاهر به راستی برگزیدن شود اما بحث مصرف انرژی آن از لحاظ منطقه و دیگر موارد رعایت نگردد، همچنان آن ظاهر دچار دشوار بوده و یک نمای مطلوب به حساب نمی آید.

عمده ترین تحولات در معماری معاصر در شهر تهران از ابتدای قرن شمسی حاضر و دهه ۳۰ میلادی (مصادف با تغییر حاکمیت از قاجار به پهلوی) به پس صورت گرفته است." دگرگونی ها در فرمها و نماهای ظاهری بناها و استفاده از مصالح ساختمانی گوناگون در دوره های گوناگون زیاد بیشتر از تحولات در سازه ها وو ساختارهای ساختمان ها بوده است؛ به نحوی که میتوان ادعا کرد که طریق های ساختمانی به طور غالب به اسکلتهای فولادی و بتنی محدود شد، لیکن فرمهای ظاهری و نماها مقارن با دگرگونی ها و نوآوری در انحاء و ساختمایه ها در کشورهای توسعه یافته، دستخوش تغییر و دگرگونی شده است و در این خصوص ژورنال های معماری و تبلیغات آنها بی تاثیر نبوده است. با بررسی ساختمانهای گوناگون با قدمتهای متنوع در سطح شهر تهران می نا تغییر و تحول نماسازی را به بخش های زیر تقسیم بندی کرد و تاثیرپذیری نماها را در هر دوره از مصالح و شیوه های رایج روز استنتاج کرد:

۱- نماهای آجری (از ۱۳۰۰ تا ۱۳۳۰ شمسی)

 آ‍‍ژیانه از مصالح بسیار رایج در معماری ماضی ایران بوده و هنوز نیز رواج دارد. در اوایل تاثیرپذیری معماری معاصر ایران از معماری مدرن در دهه های اول و دوم قرن حاضر شمسی، نماهای اغلب ساختمانها در تهران با خشت ساخته می شد. در آن دوره بیش از آنکه خطوط در نما مطرح باشند، حجم سازی و ترکیب بندی احجام در معماری⁴ مهم بود، لذا حجم کلی بنا مهمتر از نماسازی صرف بوده است و نماها عمدتاً به صورت یکدست با آجرهای مرغوب مهندسی، خصوصا بهه رنگ قرمز ساخته می شدند. علاوه بر آن هنوز امکان ورود و حمل ساختمایه ها از آنگونه سنگهای صیقل یافته به مملکت فراهم نشده بود و آجر رایجترین و درر دسترسی ترین ساختمایه ها جهت نماسازی بود. هم اکنون بسیاری از بناهای بجا باقیمانده از دوره ذکر شده در برزن های کمابیش کهن تهران از جمله مناطق مرکزی شهر همانند گوشه ها-کناره ها میدان انقلاب و خیابان جمهوری قابل مشاهده است (تصویر ۱- سمت چپ).

۲- نماهای سیمان شسته (۱۳۲۰ تا ۱۳۵۰ شمسی)

 یکتا دیگر از شیوه های نماسازی که در دهه های دوم و سوم رواج بسیار پیدا کرد، به کارگیری اندودهای سیمانی خصوصاً سیمان شسته در پوشاندن نماها بود. از زمانی که ساختمانهای بلند و چند طبقه در طهران احداث شدند، گنگی نمای آنها با آ‍‍ژیانه سخت می نمود، لذا تکنیک سیمان شسته از ساختمانهای کبیر دولتی همانند ایستگاه خط آهن و دانشگاه طهران شروع شد و سپس به سرعت رواج یافت. در این روش، سیمان و ماسه با پودرهای رنگی از سنگهای گوناگون با دانه بندی متفاوت (تا قطر ۵ میلیمتر) آمیخته و به چهره تخته ماله ای به نمای ساختمان اندود می شد. سپس با پاشش آب با اختناق زیاد، سیمان رویه شسته شده و دانهه های پودر سنگ نمایان می شد. جهت بازداری از ترک خوردن اندود، شیارهای عمودی و ستانی با فواصل معین (مثلاً ۲ متر) روی سطح آن ایجاد میکردند و برایی تزئین آن یک حاشیه به عرض ۵ سانتیمتر به صورت تیشه ای اجرا می کردند (تصویر ۲ - سمت راست). این شیوه در سال های اخیر (دهه ۸۰) مجددا رواج مکشوف است. هر چند که در دوره های مختلف، نسبتاً از آن بهره‌گیری می شد.

3- سنگهای صیقلی (۱۳۴۰ لغایت ۱۳۶۰ شمسی)

استفاده از سنگهای ساختمانی تزئینی صیقل دیتا شده تقریباً در دهه های چهارم و پنجم رواج زیاد زیادی یافت به طوری که اصطلاح «نمای سنگی» به عنوان یک ارزش برای بنا محسوب شد و سنگ محبوبیت زیاد زیادی پیدا کرد. با توجه به اینکه تولید سنگهای صیقلی نسبتاً سخت و گران بود، برای ارزان تمام شدن آن، سنگهای ارزانتر مشابه تراورتن در قطعات با ابعاد کوچک زیاد رواج یافت و به تدریج بهره‌گیری نادرست از سنگ مایه تفریق زیبایی و محبوبیت آن شد. در ضمن با توجه به احتیاج به تثبیت سنگها در ظاهر با پیچ، خصوصاً در ساختمان های بلند، به تدریج به کارگیری سنگ رو به تفریق نهاد تا اینکه مجددا در سال های تازه (دهه های ۷۰ و ۸۰ شمسی) این مصالح با تلفیق و ترکیب با مصالح سایر همانند آگور و اندودهای سیمانی رواج یافت (تصویر ۳).

۴- دیوار پرده ای ⁵(۱۳۵۰ تا ۱۳۶۰ شمسی)

این طریق اجرای نما که کاملاً صنعتی است و در دهه میلادی همزمان با چالش مصرف انرژی در غرب به عنوان عایق گرمایشی رواج یافت به تدریج به تهران نیز رسید و نمای بسیاری از ساختمانها خصوصا ساختمانهای کبیر بازرگانی و اداری حاشیه خیابانهای جمهوری، انقلاب، بلوار زارع الی فاطمی به این شیوه اجرا شد.

این ظاهر دربرگیرنده خطوط عمودی است از پروفیل ها و قوطیهای فلزی (عمدتا آلومینیومی) و پانل هایی که از طرف بیرون با ورقه های آلومینیوم رنگی (آنودایز شده) یا شیشه های رنگ شده و یا ورقهای آزبستی مسطح رنگی پوشانده شده اند و مثل پرده از نمای اصلی بنا آویزان می شدند (تصویر ۴).در آن بخش از دیوارهای پرده ای که از شیشه رنگ شده پوشانده شده بودند، بعد از مدتی رنگها (که از سرنوشت داخلی به شیشه پاشیده می شد) از جلا می افتاد و چهره بسیار زشتی پیدا می کردند زیرا امکان تجدید رنگ آنها به راحتی میسر فقدان (به عنوان نمونه یک ساختمان در تقاطع خیابان طالقانی با خیابان ولیعصر به این وضعیت مبتلا شده است). در آن دوره عمدتاً شیوه های صنعتی از آنگونه نماهای قبل ساخته بتونی نیز در بعضی ساختمانهای خاصی رواج یافت.

 behroz janipour,بهروز جانی پور,مصالح در نما,نقش مصالح در نما,نماiranian facade,

تصویر 3 (سمت چپ): استفاده از سنگهای تزیینی صیقلی در نماسازی ساختمانها عمدتا از سالهای 1340 شمسی به بعد
تصویر 4 (سمت راست):  به کارگیری دیوارهای پرده ای جهت نماسازی در سالهای دهه 50 شمسی (خیابانهای جمهوری ،ولیعصر وانقلاب )

۵- خشت سه سانتی (۱۳۶۰ لغایت ۱۳۷۰ شمسی)

 بعد از انقلاب به دلیل مراجعت به ارزشها و هویت ایرانی-اسلامی از یک طرف و دانش ورود مصالح جدید ساختمانی از بیرون مملکت از طرف دیگر، آجرهای ۳ سانتیمتری سفالی برای پوشش نماها رواج زیاد زیادی یافت. به نوع ای که تقریباً امکان انتخاب و گزین کردن شیوه های سایر دشوار و گران بود و بدین ترتیبب بسیاری از ساختمانها در این دوره با آجرهای ۳ سانتیمتری نماسازی شدند (تصویر ۵). با توجه به جنگ تحمیلی و بحرانهای اقتصادی موجود در مملکت طی این دوره اصولاً ساختمانهای بلند ساخته نشدند و در نتیجه اغلب بناهای ساخته شده در این دوره کم بلندی بودند و نماسازی با آجرهای ۳ سانتی اشکالی ایجاد نمیی کرد. در این دوره تزئینات زیاد سطحی و ابتدایی نیز در سطوح آجری رواج یافت و ارزش های معمارانه و هنری به لحاظ دیدگاه کاملا اقتصادی به بنا بسیارر فروکش کرد.